Dijital erişilebilirlik; bir web sitesi, mobil uygulama ya da elektronik belgenin, görsel, işitsel, motor veya bilişsel farklılıklara sahip bireyler ve yaşlı kullanıcılar dahil olmak üzere tüm insanlar tarafından rahatlıkla erişilebilir, anlaşılır ve kullanılabilir olacak şekilde tasarlanması ve geliştirilmesi sürecidir. Başka bir deyişle, dijital ürün ve hizmetlerin, yetenek, deneyim ya da cihaz farkı gözetmeksizin herkes için kapsayıcı ve etkileşime açık hale getirilmesini hedefleyen bir yaklaşımdır.

Dijital erişilebilirlik, dünya genelinde “WCAG (Web Content Accessibility Guidelines)” standartlarıyla yönlendirilir; Avrupa’da “EAA (European Accessibility Act)” ile dijital ürün ve hizmetlerin erişilebilirliği yasal güvence altına alınırken, Amerika’da “ADA (Americans with Disabilities Act)” engelli kullanıcıların web ve mobil içeriklere eşit erişimini garanti eder. Türkiye’de ise 21 Haziran 2025 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Web Siteleri ve Mobil Uygulamaların Erişilebilirliği Genelgesi, dijital erişilebilirliği sosyal sorumluluktan yasal bir zorunluluk hâline gelmiştir.

Dijital erişilebilirlik ihlalleri, yalnızca etik ve kullanıcı deneyimi açısından değerlendirilmez. Web erişilebilirliği standartlarına uymayan web siteleri, yüksek maliyetli yaptırımların yanı sıra ciddi hukuki sonuçlarla da karşı karşıya kalmaktadır.

Web Erişilebilirliğinin İlkeleri Nelerdir?

Dijital erişilebilirliğin temelini 4 ana ilke oluşturuyor. Bu 4 ana ilke dijital içeriklerin herkes tarafından erişilebilir olmasını sağlar:

1. Algılanabilir: İçerik, kullanıcıların erişim yönteminden bağımsız olarak (fare, klavye, ekran okuyucu vb.) algılayabileceği ve anlayabileceği şekilde sunulmalıdır.
2. Çalışabilirlik: Kullanıcıların arayüzü ve navigasyonu etkin bir şekilde kullanabilmesini ifade eder. Klavye ile gezilebilir menüler bu kapsamda değerlendirilir.
3. Anlaşılabilir: Kullanıcılar, içerikte sunulan bilgilerin anlamını ve amacını anlamada sorun yaşamamalıdır. Açık dil kullanımı, anlaşılır talimatlar anlaşılabilirlik çerçevesinde değerlendirilir.
4. Sağlam: İçeriğin, çeşitli cihazlar ve yardımcı teknolojilerle uyumlu olmasını sağlar. Örneğin, ekran okuyucularla uyumluluk bu ilkenin temelini oluşturur.

Bu ilkeler sayesinde dijital içerikler, farklı yeteneklere sahip tüm kullanıcılar için erişilebilir ve anlaşılır hale gelir.

Dijital Erişilebilirliği Sağlamanın Yolları

Web siteleri, kapsayıcı olacak şekilde tasarlanmalıdır. Bu kapsayıcılık sayesinde görme, işitme ve bilişsel farklılıklara sahip kişiler tarafından da rahatlıkla kullanılabilir. Çoğu zaman web tasarım sürecinde yalnızca görsel estetiğe odaklanılır ve bu durum, erişilebilirliği ikinci plana atar. Bu nedenle, tasarlanan web sitelerinde yeterli renk kontrastının sağlanması kritik öneme sahiptir.

Siteye eklenen görsel, video veya grafik gibi ögelere alternatif metin (alt text) eklemek, engelli bireylerin bu içerikleri ekran okuyucular gibi yardımcı teknolojilerle anlamlandırmasını sağlar. Ancak birçok projede bu adım atlanır. Oysaki alternatif metinler sayesinde hem erişilebilirlik artırılır hem de görseller arama motorlarında daha iyi performans gösterir. Ayrıca, videolara altyazı eklemek, işitme engelli kullanıcılar için erişilebilirliği artıran önemli bir etkendir.

Motor engelli bireyler, web sitelerinde gezerken fare yerine klavye navigasyonlarını kullanır. Bu nedenle, web sitenizin yalnızca klavye ile gezilebilir olması gerekir. Tüm etkileşimli öğelerin klavye ile erişilebilir ve mantıklı bir sırayla gezilebilir olmasına dikkat etmek oldukça önemlidir.

Neden Erişilebilir Bir Web Sitesi Yapmalıyız?

Öncelikli hedefimiz, herkesin erişebildiği bir web sitesi tasarlamaktır. Engelli olsun ya da olmasın, herkesin eşit şartlarda erişebilmesi gerektiğini bir zorunluluk olarak değil, hak temelli bir sorumluluk olarak gördüğümüzde, erişilebilir bir web sitesi tasarlamak bu sorumluluğun doğal bir sonucu hâline gelir. Dünya nüfusunun yaklaşık %15’i engelli bireylerden oluşmaktadır ve bu %15’lik kesimin, geri kalan %85 ile eşit haklara sahip olması gerekir. Bu nedenle, toplumsal sorumluluk bilinciyle erişilebilir web siteleri tasarlamak büyük önem taşır.

Sorumluluk bilincinin yanı sıra, 21 Haziran 2025’te Resmi Gazete’de yayımlanan “Web Siteleri ve Mobil Uygulamaların Erişilebilirliği Genelgesi” ile web sitelerini erişilebilir hâle getirmek artık yasal bir zorunluluk olmuştur. Avrupa ve Amerika’da da ADA (Americans with Disabilities Act) ve EAA (European Accessibility Act) gibi yasal düzenlemelerle web erişilebilirliği zorunlu kılınmıştır. Yasalara uymayan web siteleri için ciddi yaptırımlar uygulanmakta ve davalar açılmaktadır. Bu nedenle, hem yasal yükümlülükleri yerine getirmek hem de kapsayıcı bir deneyim sunmak için web sitelerimizi erişilebilir şekilde tasarlamamız gerekir.

Ayrıca, erişilebilir bir web sitesi tasarlamak, hedef kitlenizi genişletir ve kullanıcı sayınızın artmasına katkı sağlar. Genişleyen kullanıcı kitlesiyle birlikte memnuniyet oranı da artar. Bununla birlikte, erişilebilir şekilde tasarlanan web siteleri, SEO açısından da önemli avantajlar sunar ve arama motorlarında daha iyi performans göstermeye yardımcı olur.

Kaynakça:

1. Dijital Erişilebilirlik: Kapsam, Kavramlar, Standartlar, Yasalar