Web sitenizin erişilebilirliğini “hızlı ve düşük maliyetle artırdığı iddia edilen” Erişilebilirlik Katmanı (Accessibility Overlay), üçüncü taraf, istemci tarafında çalışan yazılım araçlarıdır. Bu araçlar, kodda değişiklik yapmadan sayfanın görünümünü (yazı boyutu, kontrast vb.) kullanıcıya özel olarak değiştirmeyi sağlar. Erişilebilirlik Katmanı'nın ne olduğu, nasıl çalıştığı ve avantaj/sınırlamaları hakkında daha detaylı bilgi için Erişilebilirlik Katmanı (Accessibility Overlay) Nedir? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.
Bu yazıda ise ana sorumuza odaklanıyoruz: Bu katmanlar, gerçekten iddia ettikleri gibi web sitenizi erişilebilir ve WCAG uyumlu hale getirebilir mi? Bu popüler çözümün sunduğu yüzeysel kolaylıklar ile köklü erişilebilirlik gereksinimleri arasındaki farkı inceleyelim.
Erişilebilirlik Katmanı Neden Tek Başına Yeterli Bir Çözüm Değil?
Erişilebilirlik katmanının, bazı yüzeysel sorunları onarabileceği doğru olsa da, bu tür onarımların niteliği, kapsamı ve doğruluğu bir dizi önemli faktörle sınırlıdır ve bu araçlar, maalesef web sitenizin temel erişilebilirlik mimarisini düzeltme yeteneğine sahip değildir:
Otomasyonun Sınırlamaları ve Güvenilirlik Sorunları:
Sektör uzmanları, en gelişmiş otomatik araçların bile bir web sitesindeki WCAG sorunlarının yalnızca %20 ila %40'ını tespit edebildiğini belirtmektedir. Erişilebilirliğin önemli bölümü, manuel testler (klavye gezintisi, anlam ve bağlam kontrolü gibi) ile sağlanır. Erişilebilirlik katmanları ise bu kritik manuel kontrolleri karşılayamaz.
Erişilebilirlik katmanının otomasyon yoluyla çözmeye çalıştığı kritik alanlarda güvenilirlik sorunları mevcuttur:
- Metin Alternatifleri: Görseller için metin alternatiflerinin otomatik olarak uygulanması güvenilir değildir.
- Form Elemanları: Alan etiketlerinin otomatik onarımı, hata yönetimi, hata işleme ve formlardaki odak kontrolü güvenilir değildir.
- Klavye Erişimi: Site üzerindeki klavye erişiminin (sekme sırası, odak yönetimi) otomatik onarımı güvenilir değildir.
- Modern Çerçeveler: ReactJS, Angular veya Vue gibi modern, bileşen tabanlı kullanıcı arayüzleri, altta yatan sayfanın durumunu kaplamadan bağımsız olarak değiştirebilir. Bu durum, JavaScript tarafından yönlendirilen içerik değişikliklerini katmanın düzeltmesini imkansız hale getirebilir.
- Desteklenmeyen Teknolojiler: Kaplamalar, Flash, Java, Silverlight, PDF, HTML5 Canvas, SVG veya medya dosyalarındaki içeriği onarmaz.
Performans ve Kullanıcı Deneyimi Olumsuzlukları:
Sayfada yapılan onarımlar, yardımcı teknoloji kullanıcıları için sayfa yükleme sürelerini yavaşlatabilir veya beklenmedik sayfa değişikliklerine neden olabilir. Katmanlar, kullanıcıların halihazırda kullandığı ve alıştığı yardımcı teknolojilerle çatışmaya girebilir. Kullanıcılar, kendi ekran okuyucularının ayarlarını katmanın beklenmedik müdahaleleri nedeniyle bozabilir veya katmanın sunduğu, alışık olmadıkları daha az kullanışlı alternatifleri kullanmak zorunda kalabilirler. Ayrıca, birçok engelli kullanıcı bu ürünlerden duyduğu memnuniyetsizliği açıkça dile getirmektedir. Görme engelli bir bireyin yorumu bu durumu özetler niteliktedir: "Bir ekran okuyucu kullanıcısı olarak, bu katman sayesinde birçok site benim için daha az kullanışlı hale geldi."
Yasal Riskler ve Yanıltıcı Uyumluluk İddiaları:
Erişilebilirlik katmanı satıcıları, ürünlerinin siteyi WCAG 2.x gibi erişilebilirlik standartlarına kesin bir şekilde uyumlu hale getireceği iddiasında bulunurlar. Ancak bu ifade kesinlikle yanlıştır.
Bu iddiaların güvenilirliği konusunda önemli bir gelişme yaşandı: Dijital erişilebilirlik alanında faaliyet gösteren AccessiBe yazılım firması, ABD Federal Ticaret Komisyonu (FTC) tarafından yanıltıcı reklam iddiaları gerekçesiyle 1 milyon USD ceza aldı. FTC’nin incelemesine göre, firmanın "tek satır kodla web sitelerini erişilebilir hale getiriyoruz" gibi vaatleri, gerçek dijital erişilebilirlik testlerinden geçemedi ve somut iyileşme sağlamadı.
UsableNet'in 2024 yılı raporuna göre, o yıl açılan tüm web erişilebilirliği davalarının %25'i doğrudan bu katmanları kullanan web sitelerini hedef almıştır. Bu, katmanların yasal koruma sağlamaktan öte, davacılar için bir hedef haline geldiğini göstermektedir.Bu durum, işletmeler için net bir uyarıdır: Yalnızca erişilebilirlik katmanına güvenerek "başka bir şey yapmama gerek yok" derseniz, hem dijital erişilebilirlik yasalarına uymamış olursunuz hem de cezai yaptırımlarla karşılaşma riskiniz doğar
[Erişilebilirlik Yazılım Firmasına 1 Milyon USD Ceza: Hızlı Çözüm Vaadi Çöktü]
Gizlilik (GDPR/CCPA) Riskleri:
Bazı katmanların, kullanıcı ayarlarını (örneğin kontrast tercihi) çerezler aracılığıyla birden fazla site arasında kalıcı hale getirdiği tespit edilmiştir. Kullanıcı bir sitede bir ayarı etkinleştirdiğinde, katman bu özelliği diğer sitelerde otomatik olarak açar. Kullanıcının bu izlenmeye açıkça izin vermemiş olması ve kolay bir devre dışı bırakma olanağının olmaması, hem Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) hem de Kaliforniya Tüketici Gizliliği Yasası (CCPA) açısından katman müşterisi için ciddi hukuki riskler oluşturur.
Alternatif Yaklaşımlar: Gerçek Dijital Erişilebilirlik Tasarımı
Erişilebilirlik katmanının sunduğu hızlı ve yüzeysel çözümler yerine, uzun vadeli uyumluluk, hukuki güvenlik ve gerçek kullanıcı deneyimi sağlamak amacıyla web sitesinin temel mimarisine odaklanan bütünsel bir yaklaşım benimsenmelidir. Maalesef, kod tarafında değişiklik yapmadan erişilebilir bir web sitesi tasarlanamaz.
Gerçek dijital erişilebilirlik ve web erişilebilirliği, "bir kez kur ve unut" tarzı bir çaba değil, tasarım, geliştirme ve içerik süreçlerine entegre edilmiş sürekli bir yaklaşımdır.
Başarılı dijital erişilebilirlik için atılması gereken adımlar şunlardır: İlk olarak, otomatik taramaların aksine gerçek kullanıcıları etkileyen incelikli sorunları tespit eden uzmanlarca manuel denetimler yapılmalı ve sorunlar katmanlarla yamalanmak yerine HTML kodu ve kullanıcı arayüzünde bütünsel olarak giderilmelidir. İkinci olarak, tasarım ve geliştirme süreçlerine engelli bireylerden alınan geri bildirimler dahil edilmeli; böylece sadece yasal uyumluluk değil, pratik kullanıcı deneyimi de sağlanmalıdır. Son olarak, kuruluş genelinde erişilebilirlik kültürü oluşturulmalı, tüm paydaşlar (tasarımcılardan geliştiricilere) eğitilmeli ve uyumluluğu sürdürmek için düzenli güncellemeler ve sürekli izleme taahhüt edilmelidir.
erisilebilirlik.org ile Erişilebilirlik Teknik Destek ve Gerçek WCAG Uyumluluğu
Erişilebilirlik Teknik Destek hizmetimiz, web sitenizde ve dijital ürünlerinizde yapılan her tasarım değişikliği, önyüz güncellemesi veya içerik eklemesinin erişilebilirlik seviyenizi etkilemesini önler. Uzman ekibimiz, geliştirme sürecinde gözden kaçan hataları ve eksiklikleri proaktif bir şekilde tespit eder ve hızla giderir. Böylece, sadece yüzeysel değişiklikler sunan ve temel kod yapısını etkilemeyen erişilebilirlik katmanlarının sağladığı geçici çözümler yerine, WCAG standartlarına uyumlu, sürdürülebilir ve kullanıcı odaklı dijital platformlar oluşturabilir, erişilebilirlik performansınızı sürekli olarak izleyip geliştirebilirsiniz. Dijital ürünlerinizde gerçek erişilebilirlik sağlamak ve teknik destekle güvence altına almak için bize ulaşın.
Kaynakça:
